Cách nay 20 năm trong một lần hạnh ngộ, ba thằng bạn đồng môn trường Trần Quốc Tuấn sau 30 năm xa cách, mừng mừng, tủi tủi, xúc động:
Quàng vai tìm chút dư hương cũ
Nói lại hàng trăm chuyện đổi thay
Nhắc lại những thằng nay đã chết
Những thằng đang sống kiếp trâu cày.
Bọn tôi hầu như đứa nào cũng trải qua gian truân chao đảo trên đường đời, tự an ủi mình, còn sống để gặp lại nhau là phúc lắm rồi, chẳng đứa nào than thân trách phận, còn thấy mình đã sống xứng đáng với đời .
Tôi nay ở tuổi 70 còn bạn còn thầy, thỉnh thoảng gặp nhau thăm hỏi chúc sức khỏe là hạnh phúc lắm. Tuổi già con người ta thường nhớ về quá khứ xa xưa, triết lí nhân sinh thiên địa, tri túc thường lạc, an phận thủ thường. Tuy nhiên không ai giống ai, có giống chăng là thấy được tuổi mình ngày càng cao, Thiền sư Mẫn Giác (1052-1096) lúc cáo bệnh môn đồ còn thấy được niềm vui:
Tôi nay ở tuổi 70 còn bạn còn thầy, thỉnh thoảng gặp nhau thăm hỏi chúc sức khỏe là hạnh phúc lắm. Tuổi già con người ta thường nhớ về quá khứ xa xưa, triết lí nhân sinh thiên địa, tri túc thường lạc, an phận thủ thường. Tuy nhiên không ai giống ai, có giống chăng là thấy được tuổi mình ngày càng cao, Thiền sư Mẫn Giác (1052-1096) lúc cáo bệnh môn đồ còn thấy được niềm vui:
Mạc vị xuân tàn hoa lạc tận
Đình tiền tạc dạ nhất chi mai.
Đình tiền tạc dạ nhất chi mai.
Tuổi già cũng còn mùa xuân và hy vọng. Lịch sử là chuỗi thời gian vô tận với vô vàn hiện tượng nổi lên rồi lại tiêu vong, lịch sử không bao giờ lặp lại, nếu phục sinh thì cũng biến dịch khác trước, đọc QUẺ ĐỊA LÔI PHỤC trong Kinh Dịch các cụ xưa bình giải thật chí lí. Văn Hào Goethe (1749-1832) đã nói: “Chủ nghĩa nào rồi cũng ra màu xám xịt, chỉ có cây đời là mãi mãi xanh tươi”. Tôi không hiểu hết hai thuật ngữ “Chủ nghĩa” và “Cây đời” là gì theo Goethe, nhận thức theo cảnh giới riêng của mình (le monde en soi) nó đầy kịch tính với hai màu tương phản xám xịt và xanh tươi. Ngôn ngữ trong văn thơ triết học không đáng sợ như trong cuộc sống đời thường.
Trong khuôn khổ bài “Kỷ yếu CHSTQT thập niên 60” tôi xin qua đây tâm tình cùng các bạn với những kỷ niệm mênh mang còn lưu lại trong trí nhớ không còn mấy tốt của mình.
Đầu thập niên 60 của thế kỉ trước tôi là học sinh Tú tài lớp Đệ tam B trường TQT, năm đầu tiên trường có Đệ Nhị cấp, các lớp đàn anh đậu Diplôme (gọi cho bằng Trung học Đệ Nhất cấp) muốn học lên phải ra Huế hay vào Sài Gòn, hai năm sau trường có 2 lớp Đệ nhất, thi Tú Tài 2 ở Huế, khóa I lớp Ban Toán đậu 4 người.
Tôi không phải là học sinh ròng TQT. Là thế nầy: năm 1955, trường thành lập, tôi dùng học bạ lớp 6 Việt Minh thi vào Đệ lục, trúng tuyển dễ dàng vì năm đầu còn ít học sinh. Tuy nhiên, đa số học sinh cấp 2 Việt Minh (Lớp 5,6,7) chờ xem tình hình Tổng tuyển cử theo Hiệp định Genève. Vì vậy, tôi bị ảnh hưởng nên cũng xin nghỉ học. Sau này khi gặp Thầy Nguyễn Duy Khác, người tổ chức kỳ thi lúc đó rất khen học sinh Quảng Ngãi. Niên học đầu Thầy Nguyễn Văn Nghi làm Hiệu trưởng Trần Quốc Tuấn.
Nghỉ học ở nhà, tôi rất buồn . Ấu bất học lão hà vi, Ông tôi bảo phải đi học lại. Năm sau (1956), tôi vào Đệ thất trường tư, tốn kém lại học trễ 2 năm, thật tiếc nhưng cũng may được học gần nhà. Thời ấy tinh thần tôn sư trọng đạo rất cao. Đa số chúng tôi muốn sau này được làm thầy, ai trong chúng ta cũng còn cảm nhận đó, Thầy là thần tượng của trò. Năm Đệ tam Thầy Hiệu trưởng Hà Như Hy dạy Pháp văn lớp chúng tôi, giáo trình là cuốn: “Les grands Coeurs” của Văn hào Ý Edmond De Amicis. Đây là kim chỉ nam của tuổi trẻ chúng tôi, ngoài ra thầy còn dạy thơ của Lamartine, văn của Anatole France, đặc biệt là dạy bài hát “La vie est belle” làm cho tinh thần chúng tôi phơi phới yêu đời:
Mes amis la vie est belle.
Malgré les peines qui nous enchaȋnent.
Ame claire voix legère. Sans un sou au fond de l’escarcelle.
Chantons au soleil qui ruisselle .La vie est belle ,belle toujours.
Tôi hiếu cổ, nhớ lời Đức Khổng tử: “Nhân bất tri nhi bất uấn, bất diệc quân tử hồ” (Người ta không biết mình mà mình không giận, chẳng phải là người quân tử đó sao). Ngài còn nói: “Bất hoạn nhân chi bất kỉ tri, hoạn bất tri nhân giã” (Chớ lo người ta không biết mình mà nên lo mình không biết người ta đó thôi). Cảnh giới nhân sinh thiên địa nay đã khác xa thời Xuân thu - Chiến quốc (770 - 222TCN). Thể hiện mình, khẳng định mình, tìm biết gặp nhau là phong cách thời thượng. Ngày nay chỉ cần bấm kênh nhấp chuột là có thể biết chuyện đông tây kim cổ, chuyện không muốn cho ai biết người ta cũng biết, điều kiện để biết thật dễ dàng.
“Thất thập nhi tùng tâm sở dục bất du củ” (70 tuổi tùy ý mà làm nhưng không vượt ra ngoài phép tắc). Đó là câu nói của Khổng tử khi ngài qua tuổi 70 theo cảnh giới của mình. Tôi không biết ngài nói phép tắc gì, đạo lí, sức khỏe chăng? Tôi bây giờ muốn làm điều gì cũng phải được sức khỏe cho phép. Chúc các bạn VUI KHỎE.
NGUYỄN NGỌC LÃM